 |
| Avşar boyunun damgası |
Kaynaklar Oğuz Türklerinin Avşar boyunu Kayseri ili genelinde göstermekte ve Afşar Aşireti, Afşar Yörüğü, Avşar Türkmeni gibi isimler vermektedir. Bu aşiretin ağırlı bir şekilde Zamantı’da Pınarbaşı, Sarız, Tomarza yöresinde bulunduğu belirtilmektedir. Zamantı bölgesine Avşar göçünün ağırlıklı bir şekilde 18. yüzyılda olduğu görülmekte ise de 16. yüzyıl kayıtlarında da yörede Avşarlar tespit edilmektedir. Yine 16. yüzyılda Koramaz nahiyesinde (Bünyan’da 13 neferin vergi verdiği) Avşar adını taşıyan bir köy, Karataş nahiyesinde (İncesu) Avşar isimli bir ekinlik ve İslamlı Nahiyesinde (Özvatan, Felahiye, Sarıoğlan) Avşar ve Avşar Kalesi adını taşıyan ekinlikler mevcuttur. Hacılar ilçesinde de Avşar Yeri isimli bir mevki adı vardır. Tarihi kayıtlarda Avşar Büyük (Sarız), Avşar Karaboğaz (Bugünkü adıyla Karaboğaz köyü-Pınarbaşı), Avşar Kuşçu (Yahyalı- bugün Yeşilhisar ilçesine bağlı Kuşçu köyü), Avşar Potuklu (Pınarbaşı), Avşar Söğütlü (Pınarbaşı) isimli köylerin kayıtları bulunduğuna göre, Kayseri yöresinde geniş bir Avşar topluluğunun bulunduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. 1555 ve 1674-80 tarihlerinde Afşar oymağının bir bölümünün Antep’e gelerek yerleştiğini görüyoruz. Afşarları, 1573 yılında Ankara’da Haymana civarında görüyoruz.
1613’te Halep ve Yeni-İl Türkmenlerinden olan cemaat kendi yaylak ve kışlakları yerine Karaman civarında yaylıyordu. Afşarlar, Ak-Koyunlu bakiyesi olan Boz-Ulus Türkmenleri içinde önemli miktarda yer almaktaydılar. Boz-Ulus dağıldıktan sonra Orta Anadolu’ya geldi (Boz-Ulus 1624’ten sonra batıya gitmiştir) ve çoğunluğu Karaman Eyaletinde yurt tuttu. Boz-Ulus’un bir obası olan Tabanlı cemaati, Ankara civarında bulunan Türkmenleri bünyesinde toplayarak önce “Tabanlı Mukataası" sonra ise “Tabanlı kazası” veya “Boz-Ulus nam-ı diğer Tabanlı” şeklinde anıldı. Ankara civarındaki Afşarlar, bu topluluğun içinde oldukça önemli bir nüfusla yer aldılar. Boz-Ulus’un göç etmeyip yerinde kalan (Boz-Ulus Mandesi deniliyordu) obaları arasındaki Avşarlar ise Diyarbakır civarında bulunuyordu. Hama, Humus, Halep ve Rakka Bölgesinde güneyden gelen Araplara karşı set kurmak için 1692’de iskan edilen oymaklar arasında Boz-Ulus Mandesi’nden olan Afşar oymağı ile Yeni-İl’e tabi Afşar ve Torunları oymağı diğer iskancılarla birlikte kaçtılarsa da tekrar yerleştirildiler. Rakka’da iskan olan Afşarlar, 1695’te Kars ve Zülkadriye’ye saldırmışlardı. 1700 yılında ise Sorkun ve havalisinde Köçekli ve Bab-ı Altun ile birlikte şakilikle meşguldü. Afyon’da Geyikler kazasının Pınarbaşı mevkiindeki Mirve (Mürün ?) ve Veliağıl köyüne yerleştirilen Avşarlardan bazı bölükler ise Kara Hasanlı Ceridi’ne katılıp Adana civarında eşkıyalık hareketlerine katılmıştı. Rakka’ya iskan edilen Afşar ve tabi Bab-ı Altun, Çeçeli, Dokuz ve Silsüpür Avşarı kaçıp Maraş, Pazarcık ovası, Kilis, Soku dağı ve Çoban oğlu Dağı’na geldiler. 1703’te Rakka beylerbeyi El-hac Mehmet’e yerleştirilmeleri için hüküm gönderildi. Diğer taraftan Havran nahiyesi cemaatleri iskandan kaçınca, yerlerine 1720 yılında Hama, Humus ve Belih nehri civarında bulunan Afşar ve diğer cemaatler yerleştirilmek istendiyse de başarılı olmadı. Aynı yıl Harran ovasına bir çok aşiret yerleştirildi. Diyarbakır’da bulunan Afşar oymağından buraya 50 hane iskan oldu. 1728 yılında Rakka iskanından kaçan cemaat, Ankara’nın Haymana ve Konya’nın Turgut kazaları civarına gelmişti. Tekrar Rakka’ya gönderilmesi emredilen cemaat, Musacalu aşiretine tâbiiydi. Bir müddet sonra Rakka’dan ifraz edilip Zamantı’da boş ve harap köylere yerleşmelerine müsaade edildiyse de onlar şekavetle uğraşmaktan vazgeçmediler. Ertesi yıl Kangal ile Hasançelebi arasında bulunan Alaca Han ve Ulaş mevkiine bölgenin güvenliğini sağlamak için yerleştirilen Sofular cemaatine Afşarlar, Kılıçlı, Bektaş, Doğanlı ve Atmalılar ile birlikte saldırıda bulunmuşlardı. Bunların zararlarını önlemek ve ayrıca Ergani ve Keban’da çıkarılan altını bunlardan korumak için tedbir alınmış. 1733’te Rakka iskanından kaçıp şakilere yardım eden aşiret mensuplarının önlenmesi için aşiret beylerine emir gönderildi. Ertesi yıl Boz-Ok bölgesinde şekavet eden Afşarlara rastlıyoruz. Anadolu’da bir çok yeri gezen Seyyah Niebuhr’un listesinde (1764 tarihli) Sivas-Ankara arasında bulunan Avşarların 500 çadır olduğu belirtilmiştir. 1767’de Karaman’da sakin olan cemaatten bazı bölükler, başı boş eşkıyayı himaye etmemeleri için uyarılmıştır. Ayrıca Adana civarında yerleşen Afşarlar kaynaklarda Beğdili Türkmenlerinden bir grup olarak gösterilir. Bunun sebebi Osmanlı tahrir yaparken bu Afşar Oymağını kayıtlara Beydili olarak geçirmiştir. Bunların yerleştikleri yerler şuralardır: Adana, Aksaray, Ankara, Asi Kara Ağaç, Aydın, Balya, Bor, Boz-Ok, Çankırı, Dinek Keskini, Dulkadır, Elbistan, Erzurum, İnegöl – Aydın, Kadirli, Karahisar-ı Şarki, Karaman, Kars, Kaş, Kayseri, Kırşehir, Kütahya, Maraş, Rakka, Sis, Sivas, Sorkun, Şam, Tarsus, Tokat, Zamantı. 1730’lardan itibaren Maraş yöresinden Avşar aşiretlerinin özellikle Kayseri sancağı sınırlarındaki Çömürşek ve Pınarbaşı yöresinde yaylalara geldikleri, bunlardan 200 hanenin yerleşik hayata geçtiği, lakin diğer Avşar topluluklarının çevreye dağılarak yerleşik ahalinin canına ve malına kastettiği görülmüş ve devlet bu oymakları iskan ettirebilmek için 150 yılı aşkın bir süre uğraş vermiştir. 17. yüzyılın ünlü halk şairi Karacaoğlan, Kayseri yöresinde ve özellikle Erciyes dağı ve çevresinde Avşar Türkmenlerinin bulunuşunu şu mısralarla ifade ediyor:Ali Dağı Erciyes’in eteği
Yiğitler Yatağı, sümbül biteği
Yüce tepelerin Avşar yatağı
Burcu burcu kokar gülün Erciyes
Avşar boyuna mensubiyetini tespit ettiğimiz köy, ekinlik ve oymaklar da şunlardır: Avşar İmanlu Oymağı (Pınarbaşı) Akçaali Oymağı (Zamantı) Ali Bölüğü Oymağı (İncesu) Bahrili Avşarı (Develi) Beğdenizli Oymağı (Zamantı) Bucak Avşarları (Sarıoğlan) Büyük Selmanlı Oymağı (Kayseri) Cingözlü Oymağı (Pınarbaşı- Tomarza) Civanşir Oymağı (Develi) Çöplü Avşarı (Kayseri- Zamantı) Deliler Oymağı (Kayseri-Pınarbaşı-Develi) Dodurlu Oymağı (Kayseri) Gökçeoba Oymağı (Kayseri) Hacıpaşa Oymağı (Tomarza-Zamantı) Haliloğlu (Halloğlu) Oymağı- (Pınarbaşı) Halişpaşaoğlu Oymağı- (Pınarbaşı) Herekçioğlu Oymağı- (Sarız) İmamkulu Avşarları- (Develi-Tomarza-Zamantı) İvazhacılı Oymağı (İncesu) Karamanlı Yörüğü (Pınarbaşı) Kararecep Oymağı (Tomarza- Pınarbaşı) Karaşeyhli Oymağı (Sarız) Kocanallı / Kocahallı Oymağı (Sarız/ Tomarza/ Pınarbaşı) Kuşlu Oymağı (Zamantı) Muhazimoğlu Oymağı (Sarız) Hacı İvaz Mahallesi (Kayseri) Persekler (Tomarza) Recepli Avşarı (Kayseri, Develi, Yahyalı ve Zamantı) Sarıhanlı Oymağı (Kayseri) Sarısindili Oymağı (Zamantı-Kayseri) Sarıvelioğlu Oymağı (Sarız) Sancaplı (Sincaplı) Oymağı (Zamantı) Selmanlı Oymağı (Zamantı) Sofu Oymağı (İncesu) Şahmetlioğlu Oymağı (Sarız) Tacirli Oymağı (İncesu) Taşlı Uşağı Oymağı (Zamantı) Terkeşlioğlu Oymağı (Sarız) Torunlar Oymağı (Pınarbaşı-Sarız) Türkmenliler Oymağı (Sarız) Veziroğlu Oymağı (Tomarza, Bünyan, Kayseri)
Yorumlar