TALAS-URA

Talas isminin tarihi bir isim olduğunu ve adını eski Türk şehirlerinden Talas’dan aldığını hemen hemen Kayseri’de herkes bilir. Biz de daha önceki yazılarımızda Kayseri’deki birçok yer adının Talas gibi Eski Türk yurtlarından alıp getirdiğimiz isimler olduğunu belirtmiştik. Aladağ (Alatav), Argıncık (Argın/Argun/Argu Türkleri), Gesi (Kesi Türkleri), Develi (Teveci İli) vs. gibi.


Geçtiğimiz günlerde Mimarsinan Kasabası’ndan Mustafa Çınar, ziyaretimize geldi. Mustafa Bey, Mimar Sinan Kasabası ile ilgili çok değerli bir çalışma yürütüyor. İnşallah bu çalışmayı kitap haline getirmeyi başardığında insanlar bu eserden faydalanma imkanını bulurlar.

Mustafa Bey, Mimarsinan yöresinin yer adlarını (mevki adı) bir harita üzerine yazmış. Bir kopyasını da bana lütfettiler, verdiler. Bu haritada Talas-ura diye bir mevki adı geçiyor. Talas-ura Osmanlı kaynaklarında köy olarak gösterilmişti. Bazı kaynaklarda adından bahsediliyor ama daha sonra köyün adı kaynaklarda geçmiyordu. Mustafa Bey, Mimar Sinan kasabasının bir kısım köylerin birleşmesinden oluştuğunu ve Talas-ura’nın da Mimar Sinan kasabasına katılan köylerden biri olduğunu ifade ediyor. Biz daha önce bu köyün adını Talasera şeklinde okuyan kimselerin yanılgısına uğramış ve bu köyün adında geçen Talas kelimesine dikkat etmemiştik. Hatta köyün adının Türkçe Talas kelimesinden geldiğini düşünmek şöyle dursun, yabancı dillerin kalıntısı sanmıştık. Halbuki Koramaz dağına sırtını dayayan bu köyün adında “Talas” adı geçmektedir ve yöre halkı bugün dahi köyün eski alanının bulunduğu yere “Talas-ura” diyorlar. Okunuş aynen böyledir ve Talas ve Ura şeklinde iki kelimenin birleşmesinden oluşmuş izlenimi verecek şekilde bu iki kelimeyi ayırarak Talas-ura şeklinde söylüyorlar.

*****

Talas adı Orta Asya’da sıkça rastlanan bir yer adıdır. M.S.6. yüzyılda Talas nehrinin kıyısında kurulmuş bir Talas şehri vardır. 9. yüzyılda İslamiyet’in yayıldığı ve şahrin Karahanlı döneminde önemli bir ticaret merkezi olduğu, sonra Moğol istilasına uğradığı anlaşılıyor. Moğollar, Talas şehrine “Yengi” adını veriyorlarmış. Bugün bu eski Talas şehrinden hiçbir kalıntı kalmamıştır.

İkinci bir Talas kenti daha vardır. Bu kent, bugün Kırgızistan’da buluyor ve 22 bin nüfusu vardır. Talas şehri, Kırgız sıradağları ile Alatav (Aladağ) arasındadır. Bu dağa da Talas Alatavı (Talas Aladağı) deniliyor. Aladağ adının Kayseri’ye aynen taşınmış olduğunu da sanırım farkettiniz. Çünkü, Aladağ bugün Yahyalı bölgesindeki dağ silsilesinin adıdır ve dağ köylerinde Türkmen toplulukları yaşamaktadır.

Kırgızistan’ın bu bölümünden Kayseri yöresine nakledilmiş birçok isim bulunuyor. Bu benzerlikler iki yörenin ilgisine dikkatleri çekmeye yetiyor. Kırgızistan’daki Alatav (Aladağ) adının ve Talas adının Kayseri yöresine aynen taşındığını biraz önce belirtmiştim. Bunlara ilaveten bu yörede Issık Köl ve Cargelan diye iki yer adına daha rastlanmaktadır. Bu iki isim de işin ilginç tarafı Kayseri’de mevcuttur. Issık Göl, 16. yüzyılda Tomarza yöresinde (Malya Nahiyesi’nde) adı geçen bir mezranın adıdır. Kırgızistan’daki Issık Köl’ün batı kıyısında Göktürk dönemine ait kurganlar bulunuyor. Bu Göktürk kurganlarından birinin adı “Cargelan” dır. Bu ismin Kayseri’nin Cırgalan köyünün adının kaynağını açıklaması bakımından çok önemli olduğunu düşünüyorum.

İşin özü, araştırmacıların Kırgızistan’ın Talas şehrine ve bu yöredeki yer adlarına dikkat etmeliler. Örneklerini verdiğim gibi şaşırtıcı benzerlikler vardır. Bu benzerliklerin ifade ettiği daha derin anlamlar bulunabilir.

*****

ÜSKÜBÜ MÜ, ÜSTGOBİ Mİ?

Daha önce Kayseri Yöresine Yerleşen Türk Boyları ve Akraba Topluluklar isimli kitabımda bazı bilim adamlarının Kayseri’nin Üstgobi (bugünki adı Subaşı) adındaki köyünün adını ısrarla Üskübü şeklinde okuduklarını söylemiştim. Amaçları bu kelimenin Orta Asya’daki Gobi çölünün adını taşıdığını gösterdiği için, bunun önüne geçmeye çalışıyorlar ve bu kelimeyi başka dillere bağlıyorlardı. Ben de kitabımda ısrarla bu köyün adı Üst-Gobi’dir diyor ve ekliyordum, mutlaka bu yörede Gobi adını taşıyan başka bir olmalı ki halk bu köye üst-Gobi demiştir diyordum. Mustafa Bey’in yöre ile ilgili haritasında Mimar Sinan kasabasına katılan eski köylerden birinin adının Gobi olduğunu öğreniyoruz. Bugün köyün eski yerine de Mimar Sinan’da Gobi-özü diyorlar. Bu bilgiler, benim Üst-Gobi köyü ile ilgili tahminlerimin doğruluğunu gösteriyor. Yörede Gobi adını taşıyan bir başka köy daha var ve bu köy Mimarsinan Kasabası topraklarındadır ve köy halkı zamanla Mimarsinan Köyü (Cırlavık köyü) ile birleşmiştir. Mustafa Bey’in verdiği bilgileri hemen hemen her Mimar Sinanlı teyid edebilecek durumda ve ben Mimarsinan Kasabasından Rıfat Sülev’den de aynı bilgileri aldım.

Cırlavuk köyü ile ilgili bilgileri ise size aktarmayacağım çünkü Mustafa Bey’in kitabının önsözü için yazacağım ve onun kitabının çıkmasını bekleyeceğim.

*****

Yazımıza konu olan yerlerden biri olan Gobi, Çinlilerin Şama dedikleri, Türklerin Gobi dedikleri Orta Asya’daki büyük çölün adıdır. Orta Asya’daki bu geniş kum çölü Çin’in Sincan ve Kansu eyaletleri (Doğu Türkistan) ile Moğolistan’ın güneyini içine almaktadır.

Nereden nereye değil mi? Sözcüklerle anlatmak ne kadar kolay ama ecdadımızın yüzlerce yıl önce başlayan göç macerasını görmek ve Anadolu’da bunların izlerini bulmak bizler içiz oldukça ilginç geliyor. Siz ne dersiniz.

Yorumlar