AMARAT (İMARET) YÖRÜKLERİ / S.Burhanettin AKBAŞ

S.Burhanettin AKBAŞ

Mehmet İnbaşı’nın “16. Yüzyıl Başlarında Kayseri” isimli eserinde Amarat köyü, Kenar-ı Irmak Nahiyesinde (Kızılırmak kenarında bulunan nahiyeye bu ad verilmişti.) bulunuyordu. Malikane hissesi Çukur köyünde olduğu gibi Bey Gürcüköprü, kervansaray ve türbesine vakfedilmişti. Köyde 1500 yılında 18 hane, 1520’de ise 31 hane nüfus bulunuyordu. Köyün başlıca mahsulleri arpa, buğday gibi tahıl ürünleri ile bağ olan köyde arıcılık ve hayvancılık yapılmaktaydı. 1500 yılında köyün vergi toplamı 2.734 akçe, 1520 yılında 3.568 akçeydi. Bu köye tabi olan Sa’di Mezrasının vergi hasılı 216 akçe idi. Köydeki nüfus artışı 1500-1523 arasında % 27 olmuştu. Köyün adı 1928 yılına kadar İmaret idi ve bu tarihten sonra Amarat olarak değiştirilmiştir.
         Amarat yöresine yerleşen Yörük Türkmen oymaklarını bu küçük incelemede ortaya koymaya çalışacağız. Yörede tespit ettiğim Yörük Türkmen oymaklarını şöyle ifade edebiliriz.

1.        Amarat (İmaret) Yörükleri: Kayseri’nin Kocasinan ilçesine bağlı Amarat kasabasının eski adı İmaret olup Amarat Platosu da eski dönemden beri Kaş adıyla bilinmektedir ve birçok Yörük-Türkmen obasını barındırıyordu. Bunlar arasında İlbeyli, Kılıçlı, Kayırlı, Emirli, Recepli, Göynük, Sad’i (Seydili) ve Sarımsaklı Yörükleri (Hasanağaoğlu, Kangaloğlu, Mavioğlu gibi kabileler bu Yörüklerdendir) Kaş adı verilen Amarat platosunda bulunuyorlardı.
2.        Gayırhanlı (Kayırhanlı) Oymağı: 16. yüzyılda Yeşilhisar yöresinde bulunan bir Türkmen topluluğu idi, Aladağ’a yaylaya çıkarlardı. Kayseri’de Selçuklular dönemi eseri olan Kayırhan isimli bir han bulunmaktadır. 13. yüzyılda bu hanın adı Kayulı Han idi. Kayırhan ismini taşıyan Harezm Beylerinin başı, 13. yüzyılın ilk yarısında Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından Zamantı kalesine hapsedilmişti ve Kayırhan burada ölmüştü. Amarat Platosunda Kayırlı adını taşıyan bir ören yeri bulunmaktadır.
3.        İlbeyli Oymağı: Bu Türkmen topluluğu Rakka’dan Zamantı’ya ve oradan da  Kayseri’ye gelmiştir. İlbeyli oymağının adını taşıyan bir mezra 16. yüzyılda Ulu Bürüngüz köyünde görülmüştür. Ulu Bürüngüz köyü, bugün Bünyan ilçesine bağlı Büyük Bürüngüz köyüdür. Amarat Platosunda da halkın İlbâ dediği (İlbeyli) isimli bir yer vardır. Eski bir mezra olduğu anlaşılan yer Amarat kasabası yakınlarında idi. Amarat’ta Recep oğlu ve İlbeyli adlarının yan yana bulunuşu da birbiriyle ilgilidir. Halep’in şark tarafına iskan edilen İl Beğlü oymağının önce Maraş taraflarına, sonra da Zamantı bölgesine kaçtıkları ve Recepli Avşarlarının arasına girdikleri ve bunların yakalanarak Rakka’ya geri gönderilmeleri için hüküm verildiği bilinmektedir. İl Beğlü’den Gavur Elli oymağının 5-10 hane olduğu ve başlarında Abdüllatif ile oğlu Mehmet’in bulunduğu, bunların da Kayseri Kalesine hapsedilmesi istendiğini kayıtlardan öğreniyoruz.
4.        Köseoğlu Oymağı: Kayseri Sancağı Yörüklerinden olan oba, 1484 yılında Elim Pınarı / Alım Pınarı mezraında 24 hane olarak bulunuyordu. Bugün Kayseri şehir merkezinde bu lakabı taşıyan aileler olduğu gibi Amarat Kasabasında da Dulkadirli Türkmenlerinden (Yapalak) Kara Köse lakaplı aileler vardır. Develi’nin Köseler köyü de 1700’lü yıllarda buraya yerleşen Dulakadirli soyundan Bozulus aşiretine bağlı Köseler oymağındandır.
5.        Tokalı Oymağı: İslamlu Yörüklerinden olan oymak, İslamlu’ya bağlı Ağcain ve Güllüce mezralarında meskundu.1520 yılında 46 hane nüfusları vardı. 1584 yılında 35 hanedirler. Kayseri’nin muhtelif yerlerinde çok miktarda Güllüce isimli köy ve mezra adı vardır. Pınarbaşı, Bünyan ve Yahyalı yöresinde aynı ismi taşıyan Güllüce köyü ve mezraı vardı. İslamlu’da bulunan Güllüce mezraının ise Amarat Platosunda olduğunu sanıyoruz. Bu mezra, Karapınar ve Göynük mevkileri arasında bulunuyordu.
6.        Sarımsaklı Oymağı: Koramaz kazasında bugünkü Bünyan ilçesini kuran ve bu ilçeye adını veren Yörük topluluğudur. Bünyan ilçesinin eski adı Sarımsaklı olup 1895 yılında değiştirilerek Bünyan-ı Hamid şekline getirilmiştir.Sarımsaklı obası Bünyan ilçe merkezi ile Bünyan’a bağlı Akçatı, Asmakaya, Ağcalı, Musaşeyh, Karahıdır, Kösehacılı ve Topsöğüt köylerinde de meskundur. Bünyan’daki Sarımsaklı Yörüklerinin Samsun Tekkeköy’de (eski adı Sarımsaklı’dır),Sinop şehir merkezinde bir mahalle(Saımsaklı Mahallesi), Adana’nın Karataş ilçesi Sarımsaklı köyünde, Balıkesir’de, Paşa Eli Sancağına bağlı Serez şehri yakınlarında Pendapolis’te (eski adı Sarımsaklı’dır) kollarının bulunduğu bilinmektedir. 16. yüzyılda Sarımsaklı Türkmenlerinin nüfusu 1500’de 500, 1520 yılında ise 600 civarında idi. Yine aynı yüzyılda İsa İmirze Bey, Sadi Bey, Mustafa Çelebi b. Cafer Bey ve Ali Yahşi isimli boy beyleri vardı. Sarımsaklı Yörüklerinden bir bölümünün ( Sadi Bey, Hasan Ağa Oğlu, Kangal Oğlu, Mavi Oğlu gibi) bugün Amarat kasabasında oturdukları görülmektedir. Hatta Sadi Bey’in adını taşıyan bir mezra Amarat platosundadır.

Yorumlar