Talas’tan yukarı doğru tırmandığınız vakit, Reşadiye (Erciyes Kasabası), Zincidere derken Zincidere’nin mahallesi durumuna gelen eski Akçaya köyüne ulaşıyorsunuz. Burada Somuncu Baba’nın camii şerifi var. Asıl adı Şeyh Hamid-i Veli olan bu mübarek zât, aslen Akçakayalıdır. Cami, Somuncu Baba’nın tecride çekildiği mağaranın zerine yapılmış. Caminin iç bölümünde tecride çekildiği mağarayı bugün de görmeniz mümkündür.
Akçakaya’da Somuncu Baba’nın efsanevi bir hayatı var. Rivayete göre, Somuncu Baba’nın Akçakaya’yı terkedişinin nedeni sırrının ifşâ olmasından dolayı imiş. Çobanlık yaparken hayvanlarla konuştuğunu fark eden komşuları bunu dilden dile anlatmaya başlayınca Somuncu Baba, Kayseri’den ayrılmayı daha uygun bulmuş.
Onun efsanelere dayanmayan hayat hikayesi ise şöyledir:
ŞEYH HAMİD-İ VELÎ (SOMUNCU BABA) (1331-1412)
Asıl adı Hamid Hamidüddin’dir. Somuncu Baba olarak da bilinen Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri, Osmanlı Padişahı Yıldırım Bayezid Han zamanında yaşamıştır.
Miladi 1331 tarihinde Kayseri’nin Akçakaya köyünde doğmuştur. Anadolu’yu manevi fetih için gelen Horasan erenlerinden Şemseddin Musa Kayseri’nin oğludur. Soyu Peygamber Efendimiz (s.a.s)’e ulaşır, 24. kuşaktan torunudur, Seyyiddir. Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri ilk tahsilini babası Şemseddin Musa Kayseri’den almıştır. Bilge kişiliği olan Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri, ilim alanındaki çalışmalarını Şam, Tebriz ve Erdebil’de sürdürmüştür. Alaaddin Erdebili’den ve Bayezid-i Bistami’nin ruhaniyetinden manevi terbiye almıştır.
Dini ve dünyevi ilimlerle ilgili icazet alarak, irşad vazifesi için Anadolu’ya dönmüş Bursa’ya yerleşmiştir. Bursa’da çilehanesinin yanında yaptırdığı ekmek fırınında somun pişirip çarşı pazar dolaşarak “Somunlar Müminler” nidasıyla insanlara ekmek dağıtmıştır. Bu sebeple Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri, Somuncu Baba ve Ekmekçi Koca olarak da tanınmıştır. Zamanın Padişahı Yıldırım Beyazıd Han Niğbolu zaferini kazanınca Allah’a şükür nişanesi olarak Bursa Ulu Camiini yaptırmıştır.Ulu Cami’nin açılış hutbesini Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri okumuş, hutbede Fatiha Suresini yedi farklı şekilde yorumlamıştır. Bu olağanüstü hutbeyi dinleyen cemaat Şeyh Hamid-i Veli Hazretlerine büyük bir teveccüh ve tazim göstermiştir. Manevi kişiliği ve bilgelik yönü ortaya çıkan Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri şöhretten korktuğu için talebeleriyle birlikte Bursa’dan ayrılarak Aksaray’a gelmiştir. Aksaray’da Hacı Bayramı Veli Hazretlerini dünyaya ve ahirete ait ilimlerde eğiterek yetiştirmiş, irşad vazifesi için Ankara’ya görevlendirmiştir.
Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri, 1412 (h. 815) tarihinde Darende’de ebedi âleme göç etmiştir. Kabri şerifleri, kendi zamanında halvethane olarak kullanılan, misk ü anber kokulu, şimdiki Şeyh Hamid-i Veli Camii içerisinde olup, estetik yapılı cevizden oyma sanduka ile de kaplıdır.Şeyh Hamid-i Veli Hazretlerinin Yusuf Hakiki ve Halil Taybi adında iki oğlu bilinmektedir. Yusuf Hakiki Aksaray’da kalarak burada vefat etmiştir. Diğer oğlu Halil Taybi ise, hacdan döndükten sonra babası ile birlikte Darende’ye gelerek yerleşmiş ve burada vefat etmiştir. Kabri şerifleri Şeyh Hamid-i Veli Hazretlerinin yanındadır.
Talebeleri:Somuncu Baba Hazretleri ve en meşhur talebesi Hacı Bayram Veli’nin Osmanlı Devletinde yeni Anadolu ve Rumeli üzerinde çok büyük etkileri vardır. Osmanlı kültürünü etkileyen bu önemli simaların hizmetlerini ve kültürümüze katkılarını anlamak için yetiştirmiş oldukları bazı isimleri zikretmemiz gerekir. Böylece kültürümüz için ne kadar önemli olduklarını ve büyük değerler ifade ettiklerini anlamaya çalışabiliriz. Bu önemli isimler ve medfun oldukları yerler şunlardır:Halil Taybi DarendeBaba Yusuf Hakiki AksarayAkşemseddin - Beypazarı – GöynükÖmer Dede GöynükHızır Dede BursaAkbıyık Sultan Bursaİnce Bedreddin DarendeYazıcıoğlu GeliboluŞeyh Lutfullah BalıkesirŞeyhî KütahyaŞeyh Üftade BursaAziz Mahmud Hüdayi İstanbulMuslihiddin Halife İskilipUzun Selahaddin BoluSomuncu Baba Hazretlerinin günümüze kadar gelen uzantıları ve yansımaları o kadar mükemmel ki Anadolu’nun her köşesinde bir parçasını bulmak ve yüreklerde hissetmek mümkündür. Âlim ve tasavvuf ehli kimseler üzerinde emeği ve etkisi bulunan Somuncu Baba Hazretleri için kültürümüzün temel taşlarından biridir diyebiliriz. Öyle ki uzantılarının günümüze kadar devam etmesi neseb-i aliyesinin halen etken olması günümüz insanları için Allah’ın bir lütfudur.
EserleriSomuncu Baba, zâhirî ve bâtınî ilimlerdeki derin bilgisine rağmen, çok az eser vermiş veya çok az eseri bize ulaşmış bir alim kişidir. Onun fazla eser vermiş olmaması, daha evvel işâret ettiğimiz melâmet meşrebinden de kaynaklanmış olabilir. Nitekim onun yanında yetişmiş bulunan ve halifesi olan Hacı Bayram Veli de, müderris olmasına rağmen eser yazmamış ve hatta Muhammediyye müellifi halifesi Yazıcıoğlu, eserini kendisine takdim ettiğinde, “Mehmet, bununla uğraşacağına bir gönül haketseydin; bir gönle girip onun terbiyesiyle meşgul olsaydın, daha iyi olmaz mıydı?” diyerek kendi düşüncesini de dile getirmiştir. Bu zikredilen hakikata rağmen, Somuncu Baba’nın bize kadar ulaşan Şerh-i Hadis-i Erba‘în, Zikir Risalesi, Silâh’u-l Mürîdîn ve Kâşif’u-l-Estar an Vechi-l Esrar eserleri mevcuttur.
Şeyh Hamid-i Veli Hazretlerinin soyu Darende’de; Halil Taybi ile günümüze kadar devam etmektedir. Prof. Dr. Ahmet Akgündüz “Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Nesebi Alisi” adlı eserinde arşiv kayıtlarına dayanarak Şeyh Hamid-i Veli Hazretlerinin nesebi, nesli ve kabri şerifi hakkında genişçe bilgiler vermektedir.
Şeyh Hamid-i Veli neslinden büyük devlet adamları, âlim ve fâzıl zatlar yetişmiştir. Es-Seyyid Osman Hulusi Efendi de bunlardan birtanesidir.
Tavsiyeleri:Arkadaşlarıma ve Yolumuzdan Gidenlere TavsiyelerimGizli ve aşikâr her yerde Allah’tan korksunlar.Az yesinler, az konuşsunlar, az uyusunlar.Avamın arasına az karışsınlar.Tüm masiyet ve kötülüklerden uzak dursunlar.Daima şehvetlerden kaçınsınlar.İnsanların elindekilerden ümitlerini kessinler.Tüm zemmedilmiş sıfatları terk etsinler.Övülen sıfatlarla süslensinler.Şiir ve şarkı (günaha götürüyorsa) dinlemekten kaçınsınlar.Ayrı bir görüşle, kendini cemaatten ayrı bırakmasınlar.Aç olarak ölseler bile şüpheli hiç bir lokmayı yemesinler.
Şiirleri:Biz Ol Uşşak-ı Serbazız
Biz ol uşşak-ı serbazızAkıl rüşd bize yar olmazMey-i aşk ile sermestizBize hergiz humar olmaz
Diriyiz daim, ölmeyizKaranularda kalmayızÇürüyüp toprak olmayızBize leyl ü nehar olmaz
Bizim illerde ay ü günSebat üzre durur daimTelevvün erişip onaGehi bedr ü hilal olmaz
Bizim gülşendeki güllerDururlar taze solmazlarHazan olup dökülmezlerZemistan ü bahar olmaz
Şarab-ı aşkı çün içtikFeragat mülküne göçtükYanıp aşkınla tutuştukBize tahrik ü tar olmaz
Ereliden şems nurunaVücudum zerreden katreNe katre ayn-i bahar olduOna k’ar ü kenar olmaz
Bırak ey Hamida varıGörsem desen sen ol yarıGöricek ol tecellayıOndan özge kemal olmaz
xSenden Dolu İki Cihan
Senden dolu iki cihanOldum zuhurundan nihanGer bulayam seni ayanYa Rab n’ola halüm benüm
Dilde kanaat olmayaZüht ile taat olmayaSenden hidayet olmayaYa Rab n’ola halüm benüm
Şol gün ki mizan kurulaHak kapusunda durulaHalayık oda sürüleYa Rab n’ola halüm benüm
Ağlarım işte zar ileKaldum diriğ ağyar ileBilişmedim sen yar ileYa Rab n’ola halüm benüm
Hamidi’nin gözü yaşıDoldurur dağ ile taşıBilmem n’idem garip başıYa Rab n’ola halüm benüm
Akçakaya’da Somuncu Baba’nın efsanevi bir hayatı var. Rivayete göre, Somuncu Baba’nın Akçakaya’yı terkedişinin nedeni sırrının ifşâ olmasından dolayı imiş. Çobanlık yaparken hayvanlarla konuştuğunu fark eden komşuları bunu dilden dile anlatmaya başlayınca Somuncu Baba, Kayseri’den ayrılmayı daha uygun bulmuş.
Onun efsanelere dayanmayan hayat hikayesi ise şöyledir:
ŞEYH HAMİD-İ VELÎ (SOMUNCU BABA) (1331-1412)
Asıl adı Hamid Hamidüddin’dir. Somuncu Baba olarak da bilinen Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri, Osmanlı Padişahı Yıldırım Bayezid Han zamanında yaşamıştır.
Miladi 1331 tarihinde Kayseri’nin Akçakaya köyünde doğmuştur. Anadolu’yu manevi fetih için gelen Horasan erenlerinden Şemseddin Musa Kayseri’nin oğludur. Soyu Peygamber Efendimiz (s.a.s)’e ulaşır, 24. kuşaktan torunudur, Seyyiddir. Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri ilk tahsilini babası Şemseddin Musa Kayseri’den almıştır. Bilge kişiliği olan Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri, ilim alanındaki çalışmalarını Şam, Tebriz ve Erdebil’de sürdürmüştür. Alaaddin Erdebili’den ve Bayezid-i Bistami’nin ruhaniyetinden manevi terbiye almıştır.
Dini ve dünyevi ilimlerle ilgili icazet alarak, irşad vazifesi için Anadolu’ya dönmüş Bursa’ya yerleşmiştir. Bursa’da çilehanesinin yanında yaptırdığı ekmek fırınında somun pişirip çarşı pazar dolaşarak “Somunlar Müminler” nidasıyla insanlara ekmek dağıtmıştır. Bu sebeple Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri, Somuncu Baba ve Ekmekçi Koca olarak da tanınmıştır. Zamanın Padişahı Yıldırım Beyazıd Han Niğbolu zaferini kazanınca Allah’a şükür nişanesi olarak Bursa Ulu Camiini yaptırmıştır.Ulu Cami’nin açılış hutbesini Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri okumuş, hutbede Fatiha Suresini yedi farklı şekilde yorumlamıştır. Bu olağanüstü hutbeyi dinleyen cemaat Şeyh Hamid-i Veli Hazretlerine büyük bir teveccüh ve tazim göstermiştir. Manevi kişiliği ve bilgelik yönü ortaya çıkan Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri şöhretten korktuğu için talebeleriyle birlikte Bursa’dan ayrılarak Aksaray’a gelmiştir. Aksaray’da Hacı Bayramı Veli Hazretlerini dünyaya ve ahirete ait ilimlerde eğiterek yetiştirmiş, irşad vazifesi için Ankara’ya görevlendirmiştir.
Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri, 1412 (h. 815) tarihinde Darende’de ebedi âleme göç etmiştir. Kabri şerifleri, kendi zamanında halvethane olarak kullanılan, misk ü anber kokulu, şimdiki Şeyh Hamid-i Veli Camii içerisinde olup, estetik yapılı cevizden oyma sanduka ile de kaplıdır.Şeyh Hamid-i Veli Hazretlerinin Yusuf Hakiki ve Halil Taybi adında iki oğlu bilinmektedir. Yusuf Hakiki Aksaray’da kalarak burada vefat etmiştir. Diğer oğlu Halil Taybi ise, hacdan döndükten sonra babası ile birlikte Darende’ye gelerek yerleşmiş ve burada vefat etmiştir. Kabri şerifleri Şeyh Hamid-i Veli Hazretlerinin yanındadır.
Talebeleri:Somuncu Baba Hazretleri ve en meşhur talebesi Hacı Bayram Veli’nin Osmanlı Devletinde yeni Anadolu ve Rumeli üzerinde çok büyük etkileri vardır. Osmanlı kültürünü etkileyen bu önemli simaların hizmetlerini ve kültürümüze katkılarını anlamak için yetiştirmiş oldukları bazı isimleri zikretmemiz gerekir. Böylece kültürümüz için ne kadar önemli olduklarını ve büyük değerler ifade ettiklerini anlamaya çalışabiliriz. Bu önemli isimler ve medfun oldukları yerler şunlardır:Halil Taybi DarendeBaba Yusuf Hakiki AksarayAkşemseddin - Beypazarı – GöynükÖmer Dede GöynükHızır Dede BursaAkbıyık Sultan Bursaİnce Bedreddin DarendeYazıcıoğlu GeliboluŞeyh Lutfullah BalıkesirŞeyhî KütahyaŞeyh Üftade BursaAziz Mahmud Hüdayi İstanbulMuslihiddin Halife İskilipUzun Selahaddin BoluSomuncu Baba Hazretlerinin günümüze kadar gelen uzantıları ve yansımaları o kadar mükemmel ki Anadolu’nun her köşesinde bir parçasını bulmak ve yüreklerde hissetmek mümkündür. Âlim ve tasavvuf ehli kimseler üzerinde emeği ve etkisi bulunan Somuncu Baba Hazretleri için kültürümüzün temel taşlarından biridir diyebiliriz. Öyle ki uzantılarının günümüze kadar devam etmesi neseb-i aliyesinin halen etken olması günümüz insanları için Allah’ın bir lütfudur.
EserleriSomuncu Baba, zâhirî ve bâtınî ilimlerdeki derin bilgisine rağmen, çok az eser vermiş veya çok az eseri bize ulaşmış bir alim kişidir. Onun fazla eser vermiş olmaması, daha evvel işâret ettiğimiz melâmet meşrebinden de kaynaklanmış olabilir. Nitekim onun yanında yetişmiş bulunan ve halifesi olan Hacı Bayram Veli de, müderris olmasına rağmen eser yazmamış ve hatta Muhammediyye müellifi halifesi Yazıcıoğlu, eserini kendisine takdim ettiğinde, “Mehmet, bununla uğraşacağına bir gönül haketseydin; bir gönle girip onun terbiyesiyle meşgul olsaydın, daha iyi olmaz mıydı?” diyerek kendi düşüncesini de dile getirmiştir. Bu zikredilen hakikata rağmen, Somuncu Baba’nın bize kadar ulaşan Şerh-i Hadis-i Erba‘în, Zikir Risalesi, Silâh’u-l Mürîdîn ve Kâşif’u-l-Estar an Vechi-l Esrar eserleri mevcuttur.
Şeyh Hamid-i Veli Hazretlerinin soyu Darende’de; Halil Taybi ile günümüze kadar devam etmektedir. Prof. Dr. Ahmet Akgündüz “Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Nesebi Alisi” adlı eserinde arşiv kayıtlarına dayanarak Şeyh Hamid-i Veli Hazretlerinin nesebi, nesli ve kabri şerifi hakkında genişçe bilgiler vermektedir.
Şeyh Hamid-i Veli neslinden büyük devlet adamları, âlim ve fâzıl zatlar yetişmiştir. Es-Seyyid Osman Hulusi Efendi de bunlardan birtanesidir.
Tavsiyeleri:Arkadaşlarıma ve Yolumuzdan Gidenlere TavsiyelerimGizli ve aşikâr her yerde Allah’tan korksunlar.Az yesinler, az konuşsunlar, az uyusunlar.Avamın arasına az karışsınlar.Tüm masiyet ve kötülüklerden uzak dursunlar.Daima şehvetlerden kaçınsınlar.İnsanların elindekilerden ümitlerini kessinler.Tüm zemmedilmiş sıfatları terk etsinler.Övülen sıfatlarla süslensinler.Şiir ve şarkı (günaha götürüyorsa) dinlemekten kaçınsınlar.Ayrı bir görüşle, kendini cemaatten ayrı bırakmasınlar.Aç olarak ölseler bile şüpheli hiç bir lokmayı yemesinler.
Şiirleri:Biz Ol Uşşak-ı Serbazız
Biz ol uşşak-ı serbazızAkıl rüşd bize yar olmazMey-i aşk ile sermestizBize hergiz humar olmaz
Diriyiz daim, ölmeyizKaranularda kalmayızÇürüyüp toprak olmayızBize leyl ü nehar olmaz
Bizim illerde ay ü günSebat üzre durur daimTelevvün erişip onaGehi bedr ü hilal olmaz
Bizim gülşendeki güllerDururlar taze solmazlarHazan olup dökülmezlerZemistan ü bahar olmaz
Şarab-ı aşkı çün içtikFeragat mülküne göçtükYanıp aşkınla tutuştukBize tahrik ü tar olmaz
Ereliden şems nurunaVücudum zerreden katreNe katre ayn-i bahar olduOna k’ar ü kenar olmaz
Bırak ey Hamida varıGörsem desen sen ol yarıGöricek ol tecellayıOndan özge kemal olmaz
xSenden Dolu İki Cihan
Senden dolu iki cihanOldum zuhurundan nihanGer bulayam seni ayanYa Rab n’ola halüm benüm
Dilde kanaat olmayaZüht ile taat olmayaSenden hidayet olmayaYa Rab n’ola halüm benüm
Şol gün ki mizan kurulaHak kapusunda durulaHalayık oda sürüleYa Rab n’ola halüm benüm
Ağlarım işte zar ileKaldum diriğ ağyar ileBilişmedim sen yar ileYa Rab n’ola halüm benüm
Hamidi’nin gözü yaşıDoldurur dağ ile taşıBilmem n’idem garip başıYa Rab n’ola halüm benüm
Yorumlar